Հետազոտական աշխատանքների թեմաները` «Վարդանանց պատերազմի կիսաբաց էջերը», «Նվարսակի պայմանագիր. հաղթանա՞կ, թե՞ պարտություն», «Հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարը VI դարում», «Թեոդորոս Ռշտունի. զորավար ևդիվանագետ», «Արաբական խալիֆայության դեմ պայքարի հերոսները», «Անկախության վերականգնման նախօրյակին»;

«Թեոդորոս Ռշտունի. զորավար և դիվանագետ»

Թեոդորոս Ռշտունի մարզպան և Հայոց իշխան՝ 639-654 թվականներին, ընդհատումներով և զորավար։Սասանյան արքունիքիհամաձայնությամբ 628 թվականին նշանակվել է Մարզպանական Հայաստանի սպարապետ։ 634 թվականից վարել է նաև Հայոցմարզպանի պաշտոնը։ Եղել է Հայաստանի մարզպանը արաբական առաջին արշավանքների ժամանակ։ ՍասանյանՊարսկաստանի՝ արաբների կողմից գրավվելուց և դրա հետևանքով Մարզպանական Հայաստանի փաստացի անկախությունձեռք բերելուց հետո Թեոդորոս Ռշտունին իր ձեռքում է կենտրոնացրել երկրի պաշտպանությունը։Թեոդորոս Ռշտունին այդժամանակ հիվանդ էր և նա միայնակ գտվում էր Ախթամար կղզու վրա: Քանի, որ թագավորը հիվանդ էր և պետք էր մի ձևխուսափել անհարկի արյունահեղությունից, մարզերի իշխանները, հնազանվելով արաբներին, Ամազասպոմ Մամիկոնյանիգլխավորությամբ կնքեցին պայմանաքից մարզերի իշխանների հետ, որոնք էլ հնազանդվեցին Բյուզանդիայն, ՄուշեղՄամիկոնյանի գլխավորությամբ:Նրանք բաժանեցին հողը ձիվորների թվին համապատասխան և նշանակեցինհարկահավաքողներ: Այդ հանրավաքողներ կոշտ էին վերաբերվում իր ժողովրդի հետ այնպես ինչպես օտարեկրացին կաներ: Հայաստանի բաժանման մասին իմանալով, Թեոդորոսը կրկին խնդրեց արաբներից օգնություն, որ ,,ջաղջախի և ցրի այդ հայերից, իսկ իվերայցիների ոչնչացնի թրով,, :Հայաստան արևմուտքից ,Փոքր Ասիայի կողքից, հարձակվեց արաբական զորքը, որըղեկավարում է Հաբիբ-իբն-Մասլաման: Նա մոտեցավ Ֆեոդոսիպոնին և պաշարեց այն: Քաղաքի պաշտպաները գրոհեցին, բայցպարտություն կրեցին: Ապա բնակիչները հանձնվեցին այն պայմանով ,որ նրանք կազատվեն Հռոմեացիների գլխահարկերից: Չնայաց, մտնելով քաղաք, արաբները գողացան ոսկին, արծաթը և քաղաքի գույքի մեծամասնությունը:Մի քանի ամիս հետո Հաբիբիմացավ, որ Փոքր Ասիայում և դրա դեմ հավաքվել է մի հսկայական բյուզանդական բանակ, որտեղ են օժանդակ ջոկատներըաբխազների ու դաշնակից Բյուզանդիայի ալալների և խազարների, բնակվողը հյուսիսում, Վրաստանում և Ալբանիայում: Նախնդրել է ամրապնդել Մուավիի մոտ և հալիվ Ոսմանայի, և նրանք ուղարկեցին նրան երկու զորք: Գնալով դեպի հարավ-արևմուտք, արաբները կռվեցին հռոմեացիների դեպ Եփրատի ափին, ընդ որում ջոկատներից մեկի առաջնորդի ուղարկածՍալման-իբն-Ռաբիան ալ-Բահիլի չոգնեցին Հաբիբին: Կանխելու համար գեներալների տարածայնությունները, հալիֆը հրամայեՍալմանին գրավել Ալբանիան, իսկ Հաբիբը մնաց Հայաստանում:Հաբիբը վերադարձավ Ֆեոդոսիոպոլ և այդտեղից շարունակեցիր ճամփորդություն հայկական հողերով: Հայ իշխանները այդ ժամանակ չէին գործադրում դիմադրություն նվաճողներին: Սպարապետ Մուշեղ Մամիկոնյանը ենթարկվեց արաբներին: Ռազմական գործողությունները վարել են միայն բյուզանդականզորքերը, որոնց ղեկավարել է Մաֆրիան:Դվինի պաշարումից հետո արաբները կողմից, քաղաքացիները կնքեցինկապիտուլիացիայի պայմանագիրը: Ընդ որում, բյուզանդական զորքերը, ովքեր մասնակցել են քաղաքի պաշտպանությանը, թալանել են ամրոցը և նահանջել են Նախիջևան:Դվինից Հաբիբ ուղարկեց իր զորքը տարբեր հայկական մարզեր, իսկ նա գնացել էարևմուտք և սկսել է հետապնդումը մի շարք հայ ֆեոդալների (ըստ երեւույթին, նրանց, ովքեր կողմ էին արաբներինդիմադրությանը):

Սասանյան պետության քայքայումից հետո Հայաստանը հռչակել է անկախ, իսկ 639 թվականին վերամիավորել է նաևբյուզանդիային ենթակա հայկական գավառները: Բյուզանդիան Թեոդորոս շտունուն շնորհել է պատրիկի և կյուրապաղատիտիտղոսներ ու նրան ճանաչել Հայաստանի կառավարիչ: Թեոդորոս Ռշտունին ամրացրել է Հայաստանի բերդերը, հզորացրելՀայոց այրուձին և հաջողությամբ դիմակայել արաբ նվաճողներին: Դժգոհելով Թեոդորոս Ռշտունու ինքնուրույնքաղաքականությունից՝ բյուզանդական Կոստաս կայսրը 646-ին Հայոց իշխան է ճանաչել ոմն Թովմայի, որը Կոտայքումդավադրաբար կալանավորել է Թեոդորոս Ռշտունուն և ուղարկել Կ. Պոլիս:
Կայսրը, երկյուղելով հայերի դժգոհությունից, Թեոդորոս Ռշտունուն կրկին հաստատել է իր պաշտոնին և փորձել քաղկեդոնականդավանանք պարտադրել հայերին: 648 թվականին Դվինում գումարված ժողովը մերժել է կայսեր առաջարկը: Ճանաչելովխալիֆայության գերիշխանությունը՝ Թեդորոս Ռշտունին երեք տարով երկիրն ազատել է հարկերից, պահպանել Հայոց այրուձինև ինքնուրույնությունը՝ կառավարման բոլոր հարցերում: Թեոդորոս Ռշտունին և նրա որդի Վարդը արաբական 7 հազարանոցզորախմբի օգնությամբ հաղթել են Հայաստան խուժած բյուզանդական զորքերին և հասել մինչև Տրապիզոն:
652-ին պայմանագիրը վերահաստատելու հույսով Թեոդորոս Ռշտունին 1800 մեծատոհմիկ պատանդների հետ մեկնել էԴամասկոս, որտեղ էլ վախճանվել է:

Հայաստանում, հայոց եկեղեցու և Մամիկոնյան նախարարական տան գլխավորությամբ, շատ իշխաններ ըմբոստացանՌշտունյաց իշխանի դեմ: Նա մեկուսացավ երկրի պետական գործերից: Փաստորեն, եկեղեցին ու բյուզանդամետ նախարարներըչեղյալ հայտարարեցին հայ-արաբական պայմանագիրը: Հետևանքն այն էր, որ արաբական բանակը մտավ Հայաստան ևօգտվելով երկրի պառակտված վիճակից` գրավեց երկիրը, կողոպտեց ու ավերակների կույտի վերածեց այն: Փորձելով շտկելիրավիճակը` Թեոդորոս իշխանը 1800 հայ մեծատոհմիկ ազնվականների հետ գնում է խալիֆայության մայրաքաղաք` Դամասկոս: Սակայն ավաղ, այլևս ոչինչ հնարավոր չեղավ փրկել: Հայ կղերականներն ու բյուզանդամետ ուժերն արել էին իրենց սև գործը: Հայաստանն այլևս գրավված էր արաբների կողմից: Վշտացած, միայնակ ու հուսահատ, մեկուսացած պետական գործերից`Թեոդորոս Ռշտունին քաշվեց իր տոհմական Աղթամար կղզին, ուր էլ շատ չանցած` 654 թ. մահացավ կասկածելիհանգամանքներում: Թեոդորոս Ռշտունին հայ ժողովրդի պաշտած իրական հերոսներից է: Շատ ուսումնասիրողներ նրակերպարը նույնացնում են հայոց ազգային էպոսի Քեռի Թորոսի հետ: Որքանով է տեղին այդ համեմատությունը` դժվար է ասել: Սակայն մի բան պարզ է` Թեոդորոս Ռշտունին իսկական հայ էր ու նվիրյալ հայրենասեր: Հայ ականավոր պատմաբան Լեոնտեղին է նկատել. «Եվ գուցե հայ ազգի ճակատագիրն այլ կերպ ընթանար, եթե Թեոդորոս Ռշտունու նման քաղաքականմտածողներ շատ լինեին հայ կառավարող շրջանների մեջ»։

Նյութերը մասնակի կամ ամբողջությամբ մեջբերելիս ակտիվ` հիպերլինքով հղումը Ankakh.com-ին պարտադիր է:

Աղբյուրներ՝, Թեոդորոս Ռշտունի, Թեոդորոս Ռշտունի, Թեոդորոս Ռշտունի, Եթե Թեոդորոս Ռշտունու նման քաղաքական մտածողներ շատ լինեին հայ կառավարող շրջանների մեջ». Լեո