06.10.2017

1.Թվարկեք X-XIV դարերի հայկական մշակույթի նվաճումները (պատասխանը հիմնավորեք);

Նպաստավոր պայմաններ կային նոր կրթական համակարգի առաջացման և զարգաց­ ման համար: Նախորդ ժամանակաշրջանից հայտնի կրթո­ թյանկազմակերպման «յոթ ազատ արվեստնե րի» համակարգը նոր զարգացման հասավ: Այն ներառում էր քերականությունը, տրամաբանու­ թյունը, ճարտասանությունը, թվաբանությունը, երկրաչափությունը , երաժշտությունը և աստղա­գիտությունը:

Դպրոցները և համալսարանները զարգացածան ի հաշիվ իրենց շատացման, դպրոցում սովորել տևում է 7-8 արի:

2.Բացատրեք հայկական միջնադարյան պատմագրության զարգացման ընթացքը;

IX դ. վերջերից սկսած՝ հայ պատմագրությունը վե րելք է ապրում: X–XIVդդ. առաջացան հայ պատմագրու­թյան նոր ժանրեր՝ տիեզերական պատմությունը ևտարեգրությունը: Վերջինիս դեպ­քում պատմությունը շարադրում էին համառոտ՝ ըստ ժամանակագրական հերթականության: Հայոց պատմության շարքըշարունակում է նշա­ նավոր հասարակական–քաղաքական գործիչ, կա­ թողիկոս Հովհաննես Դրասխանակերտցին: Նա իր «Պատմութիւն Հայոց» աշխատությանշարադ­րանքը սկսում է Հայկի ու Բելի ավանդությունից: Սմբատ I–ի և Աշոտ Երկաթի ժամանակաշրջանի պատմությունը նա շարադրում է մանրամասն՝ որ­ պեսդեպքերի մեծ մասի ականատես, իսկ որոշ դեպքերում՝ նաև մասնակից: Հայոց պատմության շարքի հաջորդ պատմագիրը Արիստակես Լաստիվերցին է (XI դ.), որի«Պատ­ մութիւն» աշխատությունը ներառում է 1000–1071 թթ. ժամանակաշրջանի իրադարձությունները՝ հայ–բյու­զանդական հարաբերությունները, սելջուկյան ար­շավանքները: XIII դ. պատմագիր է Կիրակոս Գանձակեցին: Նրա «Հայոց պատմությունն» ընդգրկում է քրիստոնեության ընդունումից մինչև 1265 թ. ընկած ժամանա­կահատվածը: Հեղինակը մանրամասն ներկայացնում է հայ–վրացական հարաբերությունները, Կիլիկյան Հայաստանում տեղի ունեցած կարևոր իրադարձու­ թյունները, հայ–մոնղոլական առնչությունները: Հայ պատմագրության մեջ համաշխարհային պատմության շարադրանքի ժանրը՝ որպես նոր ուղ­ ղություն, հիմնադրելէ Ստեփանոս Տարոնեցին (Ասողիկ) (X դ. երկրորդ կես — XI դ.): Նրա աշխա­ տությունը կոչվում է «Տիեզերական պատմություն»՝ բաղկացած երեք բաժնից: Համաշխարհային պատմություն շարադրելու երկրորդ փորձը կատարեց XIII դ. նշանավոր մա­ տենագիր Վարդան Արևելցին: Նրա «Տիեզերա­ 151 կան պատմություն» աշխատությունն ընդգրկում է «անսկիզբ» ժամանակներից մինչև 1267 թ.: X–XIV դդ. հայ պատմագրության մեջ շարունակ­ վում էր Հայաստանի առանձինտարածաշրջաննե­ րի պատմության շարադրանքը: Այս ժանրի հիմնա­ դիրը համարվում է Մովսես Կաղանկատվացին: Այս ժանրով ստեղծագործող հաջորդ պատմիչըԹովմա Արծրունին էր (IX դ. երկրորդ կես–X դ. սկիզբ): Նրա «Արծրունիների տան պատմություն» աշխատու­ թյունը նվիրված է Վասպուրական նահանգի ու Արծ­ րունիների տոհմի պատմությանը: XIII դ. երկրորդ կեսի նշանավոր եկեղեցական– քաղաքական գործիչ Ստեփանոս Օրբելյանի «Պատմութիւն նահանգին Սիսական» աշխատությու­ նը նվիրված է Սյունիք նահանգի պատմությանը: Հայ պատմագրության մեջ ժամանակա­ գրության հիմնադիրը Մատթեոս Ուռհայեցին է (XI–XII դդ.): Մատթեոս Ուռհայեցու «Ժամանա­ կագրությունը» ներառում է Առաջավոր Ասիայի ողջ տարածաշրջանի X–XII դդ. պատմությունը: XIII դ. նշանավոր ժամանակագիր էրԿիլիկյան Հայաստանի պետական գործիչ, օրենսգիր Սմբատ Գունդստաբլը: «Տարեգիրք» աշխատությունում նա համառոտ շարադրում է Բագրատունյաց թագավո­ րության շրջանի իրադարձությունները, իսկ առա­ վել մանրամասն՝ Կիլիկյան Հայաստանի պատմու­ թյան դեպքերը և երևույթները: X–XIV դդ. հայ պատմիչների ևժամանակագիրնե­ րի աշխատությունները կարևոր սկզբնաղբյուրներ են ոչ միայն հայ ժողովրդի, այլև Առաջավոր Ասիայի երկրների պատմությանուսումնասիրության համար:

Հայկական պատմագրության վերելքը կապված էր նրանով, որ ամեն մի հռչակավոր պատմագրիչից հետո գալիս էր նույնպես հռչակավոր պատմագրիչ, որիգրածներն ակնհայտորեն տարբերվում էր մյուսից:

3.Պատմեք միջնադարյան Հայաստանի կրթական համակարգի մասին;

4.Նկարագրեք X-XIV դարերի հայկական արվեստը:

X–XIV դդ. մեծ վերելք էր ապրում նաև ճարտարապետությունը: Այս բնա­գավառում հատկապես զարգանում են քաղաքների շինությունը, ամրոցաշինությունը ևեկեղեցաշինու­թյունը: Սովորաբար քաղաքը բաղկացած էր լինում երեք մասից՝ միջնաբերդ, բունքաղաք (շահաստան), ար­վարձան: Անկախ տեղանքից՝ միջնաբերդըև շահաս­ տանը պարսպապատվում էին, իսկ արվարձանը պարսպից դուրս էր կառուցվում և չէր ամրացվում: Բագրատունյաց Հայաստանում, Զաքարյաննե­րիիշխանությունում, Կիլիկյան Հայաստանում մեծ վերելք էր ապրում նաև ամրոցաշինությունը: Կի­լիկյան Հայաստանում կար 112 բերդ: Սովորաբար ամրոցըբաժանված էր լինում երկու մասի՝ միջնա­բերդի և բուն ամրոցի: Երկուսն էլ ունեին իրենց առանձին պարիսպները: Միջնաբերդում էր իշխա­նական դղյակը՝ իրօժանդակ կացարաններով, իսկ բուն ամրոցում զինվորների համար նախատեսված շինություններն ու արհեստանոցներն էին: X–XIV դդ. մեծ վերելք էր ապրում նաևեկեղե­ Անամուր ծովային ամրոցը ցական ճարտարապետությունը: Այս ժամանա­ Աղթամարի Ս. Խաչ եկեղեցին 157 կաշրջանում կառուցում էին ոչ միայն առանձինեկեղեցիներ և վանքեր, այլև վանական համալիր­ ներ: Վանական համալիրներին կից կառուցվում էին ուսումնագիտական կենտրոններ, մատենա­ դարաններ, արհեստանոցներ: Վանական համա­լիրներից հատկապես նշանավոր էին Տաթևը, Սա­ նահինը, Հաղպատը, Սևանը, Սկևռան, Այրիվանքը ,Գոշավանքը: Ճարտարապետության զարգացման գործում նշանակալից դեր են խաղացել Մանվել և Տրդատ ճարտարապետները: Մանվել ճարտարապետը նա­խագծել և կառուցելէ Աղթամարի Ս. Խաչ եկեղեցին, իսկ Ոստան քաղաքում՝ Արծրունիների թագավորա­կան պալատը: Բագրատունիների արքունի ճարտա­րապետ Տրդատըհիմնականում աշխատել և ստեղ­ծագործել է Անի քաղաքում, որտեղ նրա նախագծով կառուցվել են Մայր տաճարը և Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ զվարթնոցատիպեկեղեցին: X–XIV դդ. քանդակագործությունը զարգանում էր ճարտարապետությանը զուգընթաց: Քանդակնե­րը դրվում էին եկեղեցիների և շենքերի պատերին: IX–X դարերում արվեստի ինքնուրույն ճյուղ դարձավ խաչքարային արվեստը: Այն յուրահատուկ է միայն հայկական մշակույթին: Խաչքարերն ունե­ցել են տարբերնշանակություն և կիրառություն­ ներ: Ամենից տարածվածը գերեզմանների վրա դրվող մահարձաններն են: XI–XIV դդ. խաչքարեր էին կանգնեցվում նաև որևէնշանակալից իրա­ դարձության կապակցությամբ: Սովորաբար խաչ­ քարերի վրա թողնվում էին արձանագրություններ, որոնցում նշվում էր խաչքարը ստեղծելուժամանա­ կը և առիթը, վարպետի և հուշարձանը կանգնեց­ նելու վերաբերյալ տեղեկություններ: Նշանավոր խաչքարագործ վարպետներից էին Պողոսը (Գո­ շավանք) ևՄոմիկը (Նորավանք): Մեզ են հասել X–XIV դդ. տասնյակ հազարավոր խաչքարեր: Նկարչություն՝ XI–XIV դդ. նաև մանրանկար­չության և որ մանրնկարչության վերելքիժամա­ նակաշրջանն էր: Մանրանկարչությունը՝ որպես արվեստի ճյուղ, ծառայում էր ձեռագրերի զար­ դարմանը: Մանրանկարներով զարդարված մեզ հասածառաջին ամբողջական ձեռագիրը վերա­ բերում է 851 թ.: Մանրանկարչության բուռն վերել­ քը նպաստեց մի շարք դպրոցների առաջացմանը, որոնք միմյանցիցտարբերվում էին ձեռագրի ձևա­ վորման կանոններով և ընտրված թեմաներով: Դրանցից էին Կիլիկիայի, Վասպուրականի և Սյու­ նիքի դպրոցները: Ինչպեսքանդակագործները, այնպես էլ մանրանկարիչներն իրենց գործերի հա­ մար իբրև նյութ ընտրում էին և՛ աստվածաշնչյան, և՛ աշխարհիկ իրականությունից վերցվածկերպար­ ներ: Այդ ժամանակաշրջանի նշանավոր մանրան­ կարիչներից էին Թորոս Ռոսլինը, Սարգիս Պիծա­ կը, Մոմիկը և ուրիշներ: Մանրանկարչությանը զուգահեռX–XIV դդ. Հա­ յաստանում և Կիլիկիայում զարգանում էր որմ­ նանկարչությունը: Բագրատունի, Արծրունի, Սյու­ նի, Հեթումյան թագավորները և Զաքարյանները իրենցկառուցած պալատների, ընդունելության դահլիճների և տաճարների ներսի պատերը զար­ դարել էին տալիս որմնանկարներով: Տաճարների ներսիորմնանկարներում, բացի Հին և Նոր Կտակարանների պատկերներից, հան­ դիպում են նաև պատմական գործիչների դիման­ կարներ: Աղթամարի Ս. Խաչ եկեղեցուորմնան­ կարներում աստվածաշնչյան թեմաներին զուգահեռ պատկերված է նաև Գագիկ Արծրունին, իսկ Տիգ­ րան Հոնենցի եկեղեցում՝ Տրդատ III–ը և Ս. ԳրիգորԼուսավորիչը: