Հայկական մշակույթը XV-XVII դարերում

 Դպրոցը: Չնայած քաղաքական և սոցիալ–

տնտեսական ծանր իրավիճակին ու անասելի կո­

րուստներին՝ Հայաստանում շարունակվել են նա­

խորդ դարաշրջանի կրթական ավանդույթները:

Կրթական կենտրոններ են հիմնվել նաև հայկա­

կան գաղթավայրերում:

XV դարասկզբին Հայաստանում կրթական

կյանքի կարևոր կենտրոն էր Տաթևի համալսարա­

նը, որտեղ դասավանդում էր Գրիգոր Տաթևացին:

Դասավանդման համար օգտագործվում էին

թվաբանության, քերականության, մարդակազ­

մության, աստղաբաշխության վերաբերյալ հայ և

օտար հեղինակների աշխատությունները: Տաթևի

համալսարանը եղել է վարդապետական աստի­

ճան շնորհող առավել հեղինակավոր կենտրոնը:

Գրիգոր Տաթևացին 1408 թ. Տաթևից շուրջ հար­

յուր ուսանողների հետ տեղափոխվում է Մեծոփա

վանք` նոր շունչ հաղորդելով Հովաննես Մեծոփե­

ցու առաջնորդությամբ գործող դպրոցին: Այն գո­

յատևել է մինչև XV դարի կեսերը:

XV դարի առաջին կեսին Սյունիքում գործել է

Հերմոնի դպրոցը` Հովհաննես Հերմոնացու առաջ­

նորդությամբ: Հայաստանում գործել են նշանավոր

այլ դպրոցներ ևս: Դրանցից Երզնկայի Կապոսի

վանքի ուսումնական հաստատությունը որակվել է

որպես Հայաստան աշխարհում համայն հայոց ազ­

գի «լուսատու»:

Արևելյան Հայաստանի կրթական ու մշակութային

առաջընթացին նպաստում է XVII դարի սկզբներին

Սյունյաց աշխարհում հիմնված ևս մեկ հաստատու­

թյուն` Մեծ կամ Հարանց անապատի դպրոցը:

Մովսես Տաթևացին 1620–ական թթ. հիմնադրում

է Երևանի Անանիա առաքյալի անապատը և Հով­

հաննավանքի դպրոցը: Վերջինս թեև շուտով տե­

ղափոխվում է Էջմիածին:

Հայկական դպրոցներ էին գործում նաև գաղ­

թավայրերում՝ Ղրիմում, Նոր Ջուղայում և այլուր:

Տպագրությունը. Հակոբ Մեղապարտ: Տպագրու­

թյան գյուտը նոր փուլ նախանշեց և անգնահատե­

լի դեր ունեցավ մշակույթի զարգացման գործում:

XVI դարում հայ մշակույթի ամենախոշոր նվաճումը

Հակոբ Մեղապարտի կողմից հայկական տպագ­

րության հիմնադրումն էր: Հայերեն առաջին տպա­

գիր գիրքը` «Ուրբաթագիրքը», լույս տեսավ Վենե­

տիկում 1512 թ.: Մերձավորարևելյան լեզուների մեջ

եբրայերենից հետո հայերենը դարձավ հաջորդ լե­

զուն, որն ունեցավ իր տպագրական արվեստը:

Հայ տպագրության մեջ հաջորդ քայլը կատա­

րում է դիվանագիտական առաքելությամբ Հռոմ

ուղարկված Աբգար դպիր Թոխաթեցին: Նա, հայե­

րեն նոր տպատառեր պատրաստելով, 1565 թ. ան­

ցնում է Վենետիկ, որտեղ էլ մեծադիր թերթի վրա

տպագրում է տոմարացույց:

Հայ գործիչները, օգտագործելով տպագրական

գյուտի ընձեռած հնարավորությունները, նոր ուղի

բացեցին հայոց մեջ լուսավորության տարածման

համար: Տպագրվեցին պատմական, հոգևոր, քերա­

կանագիտական, բնագիտական, աշխարհագրա­

կան և այլ բնույթի աշխատություններ:

Խաչատուր Կեսարացու ջանքերով 1638 թ. հայ­

կական տպարան է ստեղծվում Նոր Ջուղայում: Այն

հիմնվել էր ոչ թե Եվրոպայից բերված, այլ ամբող­

ջապես տեղում պատրաստված տպագրական գոր­

ծիքներով:

Արվեստը: Հայաստանի քաղաքական և սո­

ցիալ–տնտեսական վիճակն իր կնիքն էր թողել

նաև արվեստի զարգացման վրա: Այդուհանդերձ,

որոշ բնագավառներ շարունակել են որոշակի զար­

գացում ապրել:

XV դարի աչքի ընկնող բանաստեղծ էր Մկրտիչ

Նաղաշը: Նա նաև եղել է լավ նկարիչ` նաղաշ, որից

էլ ծագում է նրա անունը: Խոշորագույն բանաս­

տեղծ էր Նահապետ Քուչակը: Հաջողություններն

ակնառու էին մանրանկարչության բնագավառում:

Մեծ զարգացում է ապրել գորգագործական ար­

վեստը: Հայկական գորգերն արտահանվում էին

շատ երկրներ: Հայտնի էին հատկապես «վիշապա­

գորգերը»:

Հայտնի արհեստավորներ էին նորջուղայեցի­

ները: Նրանք ռուսաց Ալեքսեյ Միխայլովիչ ցարին

նվիրեցին «Ալմաստե գահ»: Նոր ջուղայեցի Աստ­

վածատուր (Բոգդան) Սալթանովը նկարիչ էր ռու­

սական արքունիքում:

Նշանակալի զարգացում է ապրել նաև խաչքա­

րային արվեստը: Հայ խոջաները Հին Ջուղայի

գերեզմանատանը կանգնեցրել էին ավելի քան 10 հա­

զար խաչքար: Նրանց մի մասն արվեստի կատարյալ

գլուխգործոց էր: Ցավոք, մեր օրերում ադրբեջանցի

ջարդարարների կողմից լիովին ոչնչացվել է համաշ­

խարհային արժեք ունեցող այդ հսկա գանձարանը