• ամենահուզիչ բանաստեղծությունները

18. ԱՆՋԱՏՄԱՆ ԵՐԳ

Դու անհոգ նայեցիր իմ վրա 
Ու անցար քո խաղով կանացի. 
Ես քեզնից դառնացած հեռացա, 
Ես քեզնից հեռացա ու լացի...
Ւմ հոգին ծովերում անծանոթ — 
Մենավոր ու մոլոր մի նավակ, 
Մատնեցի փոթորկին աղմկոտ,
Հուսաբեկ, թողած ղեկ ու թիակ...
Ինձ հեռվից լույս փարոս չի կանչում,
Չի ժպտում ինձ խաղաղ հանգրվան.
Միայն հողմն է տխուր շառաչում,
Անթափանց մեգ-մշուշ է միայն…

Հերոսը պատմում է, թե ինչ-որ կին տեսավ ճանապարհին, որը իր համար քայլում էր փողոցով,կինը իր վրա ուշադրություն չդարձրեց, և այդ ամենը հուզեց հերոսին: Հերոսը իր գլխում մոլորվեց(հայերեն այդպիսի արտահատություն չկա), նա չգիտեր՝ ինչ անի , ուր գնար, ում հետ խոսել (երեքգործողությունների ժամանակներն էլ տարբեր ես գրել. Համաձայնեցրու իրար հետ), նա կարծեսթե գտնվում էր իրեն ոչ հարազատ աշխարհում: Նրան ոչ ոք չի օգնում, ինչպես փարոսի լույսը՝նավերին, կնոջը տեսնելուց  հետո նա էլ հանգիստ չունի:

36. ՑԱՆԿՈՒԹՅՈՒՆ

Քո հայացքը մոգական
Բորբոքում է քաղցր դող,—
Պարուրիր ինձ կուսական
Հուզումներով քո դյութող։

Ւնձ փաթաթիր որպես ամպ՝
Մութ աչքերըդ մեղմ փակիր,
Ժպտա՛ կրքոտ բերկրությամբ,
Անցավ կյանքըս խորտակիր...

Արյունոտիր շուրթերն իմ,
Սիրտս խայթիր՝ ծիծաղիր.
Թ՛ող աչքերս հեզ մեռնին,
Կյանքս մարիր ու փախիր։

Քո հայացքը մոգական
Բորբոքում է քաղցր դող, —
Պարուրիր ինձ կուսական
Հուզումներով քո գռութող...

Հերոսը հոգնել է միապաղաղ տանջալի ցավերով լի կյանքից, ցանկանում է հանգստալ կուսականմթության , խավարի մեջ:

• ամենապայծառ բանաստեղծությունները
  
  2.ԱՆԾԱՆՈԹ  ԱՂՋԿԱՆ
  Լույսն էր մեռնում, օրը մթնում.
  Մութը տնից տուն էր մտնում.
  Ես տեսա քեզ իմ ճամփի մոտ,
  Իմ մտերի՛մ, իմ անծանո՛թ։
  Աղբյուրն անուշ հեքիաթի պես
  Իր լույս երգով ժպտում էր մեզ.
  Դու մոտեցար մեղմ, համրաքայլ,
  Որպես քնքուշ իրիկվա փայլ։
  Անակնկալ բախտի նըման,
  Հայտնվեցիր պայծառ-անձայն.
  Անջատվեցինք համր ու հանդարտ,
  Կյանքի ճամփին մի ակնթա՜րթ...
  
  
  Տվյալ բանաստեղծության մեջ հեղինակը   իր սիրած կնոջը գտնում է  մթության  մեջ ևայդ պահն իր համար այնքան երջանիկ էր, որ իր շուրջը լիովին պայծառ  դարձավ։
  
  12. ՄԹՆՇԱՂ
  
  Ես սիրում եմ մթնշաղը նրբակերտ,
  Երբ ամեն ինչ երազում է հոգու հետ,
  Երբ ամեն ինչ, խորհրդավոր ու խոհուն,
  Ցրնորում է կապույտ մութի աշխարհում...
  Չըկա ոչ մի սահման դնող պայծառ շող,
  Աղմուկի բեռ, մարդկային դեմք սիրտ մաշող.—
  Հիվանդ սիրտըդ չի՛ տրտնջում, չի՛ ցավում,
  Որպես երազ մոռացումի անձավում.
  Եվ թվում է, որ անեզր է ամեն ինչ —
  Ու ողջ կյա՛նքդ — մի անսահման քաղցր նինջ.
  
   
  
  Հերոսը  հանգստություն, անսահման խորհրդավորություն է տեսնում մթնշաղի մեջ, մթության մեջ կյանքը անսահման քաղցր նինջ է թվում:
  
  
• ամենաձանձրալի բանաստեղծությունները
  
  Ձանձրալի բանաստեղծություն ես չգտա:
• ամենաթեթև բանաստեղծությունները

10. * * *

Ես սիրում եմ քո մեղավոր աչքերը խոր,
Գիշերի պես խորհրդավոր.
Քո մեղավոր, խորհրդավոր աչքերը մութ,
Որպես թովիչ իրիկնամուտ։ 
Քո աչքերի անծայր ծովում մեղքն է դողում,
Որպես գարնան մթնշաղում։ 
Քո աչքերում կա մի քնքուշ բախտի վերհուշ,
Արբեցումի ոսկե մշուշ։ 
Մոլորվածին անխոս կանչող փարոսի շող,
Քո աչքերը հոգի տանջող։ 
Ես սիրում եմ գգվող-անգութ աչքերըդ մութ,
Որպես գարնան իրիկնամուտ։

Այս բանաստեղծությունը սիրո մասին է, ինքնամոռաց սիրո մասին, երբ սիրած էակի պատճառածտանջանքն ու ցավը քնքուշ է , հեղինակի համար՝ կանչող կարծես փարոսի շող:

6. ՑՆՈՐՔ

Նա ուներ խորունկ երկնագույն աչքեր,
Քնքուշ ու տրտում, որպես իրիկուն.
Նա մի անծանոթ երկրի աղջիկ էր,
Որ աղոթքի պես ապրեց իմ հոգում։

Նրա ժպիտը մեղմ էր ու դողդոջ,
Որպես լուսնյակի ժպիտը տխուր.
Նա չուներ խոցող թովչանքը կնոջ.—
Նա մոտենում էր որպես քաղցր քույր...

Իմ հուշերի մեջ ամենից պայծառ,
Իմ լքված սրտի լուսե հանգրվան,
Քո՛ւյր իմ, դու չըկաս, քո՛ւյր իմ դու մեռար,
Ու քեզ հետ հոգուս լույսերը մեռան...

Բանաստեղծության մեջ հերոսը սերը, քնքշությունը  մարմնավորում էր մի աղջկա հետ, որը նրան շատ հարազատ քրոջ պես էր:

• ամենամռայլ բանաստեղծությունները

19. ՏԽՈՒՐ ԶՐՈԻՅՑ

Կապույտ երկնքի ոսկեղեն աստղե՛ր,
Ձեր հեռվից դուք միշտ տեսնում եք նրան.
Ասացե՛ք, արդյոք նա էլ թախծո՞ւմ էր,
Արդյոք տրտո՞ւմ էր նա էլ ինձ նըման։
Խորհրդագետնե՛ր, դուք տեսնում եք միշտ.—
Արդյոք մենա՞կ էր նա էլ ինձ նըման,
Թե ընկեր գտած ժպտում էր անվիշտ,
Ե՛վ փայփայում էր, և՛ սիրում նրան։
Խորհրդագետներ, դուք ժպտում եք լուռ,
Դուք լուռ ժպտում եք իմ ցավի վըրա.—
Նա քեզ մոռացած՝ վաղուց ամենուր 
Ծաղրում է քո խենթ խոսքերը հիմա...

Հերոսն ամպերից պատասխան է ուզում իր հարցին, իր սիրած անձնավորության վերաբերյալ ևկարծես հոգու խորքում ուզում էր, որ նա էլ իր նման միայնակ լինի:

44. * * *

Երբ պայծառ օրըդ տխուր կըմթնի,
Եվ սիրտըդ կայրե թունավոր կասկած,
Վհատ սոսկումի տանջանքով կըզգաս,
Որ որոնածըդ բնավ չես գտնի...

Բայց դու կըգնաս, օ՜, դու չես կանգնի,
Վերջին լույսերը մեղմ կվախճանեն,
Վերջին հույսերդ կըդավաճանեն, —
Դու որոնածըդ բնավ չես գտնի...

Եվ երբ չի մնա ոչ մի հույս գաղտնի,
Սիրտըդ կըճչա, արդյոք ո՞ւր ես, կա՞ս,
Հողը կըգրկես և կըհեկեկաս. —
Ո՛չ,— կարձագանքվի,— բնավ չես գտնի...

Հերոսի կողքինի հոգին պայծառից ուզում է վերածվել մթի, հերոսը իր կողքինի սխալն է ուզումգտնել, հերոսը կողքինին ուզում է տանջել կամ վիրավորել: Այս բանաստեղծությունը կարդալուցհետո, ես մի քիչ մռայլվեցի, որովհետև հեղինակը  ամբողջովին հիասթափված է, հուսալքված:

• ամենաքնքուշ բանաստեղծությունները

10. * * *

Ես սիրում եմ քո մեղավոր աչքերը խոր,
Գիշերի պես խորհրդավոր.
Քո մեղավոր, խորհրդավոր աչքերը մութ,
Որպես թովիչ իրիկնամուտ։ 
Քո աչքերի անծայր ծովում մեղքն է դողում,
Որպես գարնան մթնշաղում։ 
Քո աչքերում կա մի քնքուշ բախտի վերհուշ,
Արբեցումի ոսկե մշուշ։ 
Մոլորվածին անխոս կանչող փարոսի շող,
Քո աչքերը հոգի տանջող։ 
Ես սիրում եմ գգվող-անգութ աչքերըդ մութ,
Որպես գարնան իրիկնամուտ։

Այս բանաստեղծություննում հերոսը պատկերացնում և փորձում է հիշել իր բարեկամներիցմեկին:  Հերոսը այդ բարեկամին համեմատում է իրիկնամուտի հետ: Այդ բարեկամն ինչ-որ սխալէր արել , այդ պատճառով հերոսը բարեկամին համեմատում  է մեղավոր աչքերի հետ, որըմարդուն կարող է գերել: Նշանակում է կինը արտաքնապես գեղեցիկ էր, բայց իր ներսում (հոգում)ինչ-որ վատ բան էր արել:

6. ՑՆՈՐՔ

Նա ուներ խորունկ երկնագույն աչքեր,
Քնքուշ ու տրտում, որպես իրիկուն.
Նա մի անծանոթ երկրի աղջիկ էր,
Որ աղոթքի պես ապրեց իմ հոգում։

Նրա ժպիտը մեղմ էր ու դողդոջ,
Որպես լուսնյակի ժպիտը տխուր.
Նա չուներ խոցող թովչանքը կնոջ.—
Նա մոտենում էր որպես քաղցր քույր...

Իմ հուշերի մեջ ամենից պայծառ,
Իմ լքված սրտի լուսե հանգրվան,
Քո՛ւյր իմ, դու չըկաս, քո՛ւյր իմ դու մեռար,
Ու քեզ հետ հոգուս լույսերը մեռան...

Բանաստեղծության մեջ հերոսը սերը, քնքշությունը  մարմնավորում էր մի աղջկա հետ, որը նրան շատ հարազատ քրոջ պես էր:

• ամենալացկան բանաստեղծությունը

5. ՀՐԱԺԵՇՏ

 Դու գնում ես՝ չգիտեմ ուր,
Լուռ ու տխուր,
Հեզ գունատվող աստղի նըման։
Ես գնում եմ տրտում-մենակ,
Անժամանակ
Ծաղկից ընկած թերթի նըման։
Դու գնում ես՝ չգիտեմ ուր,
Սրտակըտուր
Լացըդ պահած իմ հայացքից։
Ես գնում եմ լուռ անտրտում,
Բայց իմ սրտում
Ցավ է անվերջ, մահո՜ւ կսկիծ...
Հերոսը կորցրել է ինչ-որ մեկին, նա ուզում է գտնել նրան, նա քամու նման արագ ման է գալիսիր կորցրածին, այդ կորցրածը հերոսից թաքուն լաց է լինում, որ չցույցտա իր թուլությունները։Այդ հերոսը մահանալուց առաջ ուներ վախ։

16. * * *

Ինձ թաղեք, երբ կարմիր վերջալույսն է մարում.
Երբ տխուր գգվանքով արեգակը մեռնող
Սարերի արծաթե կատարներն է վառում,
Երբ մթնում կորչում են ծով ու հող...
Ինձ թաղեք, երբ տխուր մթնշաղն է իջնում,
Երբ լռում են օրվա աղմուկները զվարթ,
Երբ շողերն են մեռնում, ծաղիկները — ննջում,
Երբ մթնում կորչում են լեռ ու արտ։
Իմ շիրմին դալկացող ծաղիկներ ցանեցեք,
Որ խաղաղ ու հանդարտ մահանան. 
Ինձ անլաց թաղեցեք, ինձ անխոս թաղեցեք.
Լռությո՜ւն, լռությո՜ւն, լռություն անսահման...

Հերոսը ինչ-որ պատճառով մտածում էր, թե ինքը մահանալու է: Նա ուզում էր, որ իրեն գիշերթաղեն, նա ուզում էր իրեն թաղեն, երբ ոչ արևն, ոչ ծաղիկները, ոչ ծով, ոչ հողն իրեն մահացածչտեսնեն: Նա չէր ուզում ,որ իր հարազատները լացեն իր թաղման ժամանակ, որովհետև նադրանից իրեն վատ կզգար և ,որ իր թաղման ժամանակ պետք է լռություն լինի , որ ինքը բնությանձայները մահացած ժամանակ լսի:

• ամենախաղաղ բանաստեղծությունը
  
  14.ՇԻՐԱԿԻ ԴԱՇՏԵՐԻՑ
  Աստղերն են ժպտում լուսեղեն նազով,
  Խաղաղ դաշտերը մութն է համբուրում.
  — Ես կախարդված եմ միշտ նույն երազով,
  Միշտ նույն ցնորքն է իմ սիրտը այրում։
  Մոտեցած երկնից աստղերը պայծառ
  Ժպտում են խաղաղ քո աչքերի պես.—
  — Իմ լքված սրտի կարոտը անծայր
  Ամեն ինչի մեջ որոնում է քեզ...
  Տվյալ բանաստեղծությունում գլխավոր հերոսի համար երջանիկ օր է, տվյալ մարդուսրտում ինչ-որ միտք կա,նա կարոտում է իր սիրածին, իր սիրածը մահացել է և նափորձում է ամենտեղ  հիշել նրան։

39. * * *

Խաղաղ գիշերով դու կըզաս ինձ մոտ,
Քնքուշ ձեռներըդ ես կրհամբուրեմ ,
Կըցրեմ կյանքի հուշերը ցավոտ
Ու հեքիաթային լույսեր կվառեմ...

Երկար մազերդ կարձակես ազատ,
Հիվանդ գլուխըդ կըդնես կրծքիս
Կըլինես քնքո՜ւշ, մոտի՜կ, հարազատ,—
Անուշ խոսքերով կըդյութես հոգիս...

Պայծառ աշխարհում կըլինենք մենակ,
Ցավ կյանքի մեռնող լույսերից խաբված,
Կերազենք անհուշ, անվերջ ու անհագ,—
Հեքիաթ աշխարհում առհավետ կապված...

Հերոսը պատմում է իր խաղաղ կյանքի մասին, թե ինքը ամենինչ կտար միայն թե իր կյանքը խաղաղ լինի:

• ամենաերազկոտ բանաստեղծությունները

23. ՍԵՆՏԻՄԵՆՏԱԼ ԵՐԳ

Արդյոք հիշո՞ւմ ես. անտառ էր, առու...
Հեքիաթի պես էր — երազի նման.
Խաղաղ երեկոն խոսում էր անձայն,
Արդյոք հիշո՞ ւմ ես. — հեռո՜ւ էր, հեռո՜ւ...
Արդյոք հիշո՞ւմ ես. երկիրը պայծառ
Ժպտում էր սիրով հավիտենական.
Գարունն էր երգում ձայնով դյութական,
Արդյոք հիշո՞ւմ ես. առու էր, անտառ...

Արդյոք հիշո՞ւմ ես. գիշերն էր գալու,
Հեքիաթի պես էր... Անտառ էր, առու...
Արդյոք հիշո՞ւմ ես. հեռո՜ւ էր, հեռո՜ւ
Կյա՛նք, տխուր հովիտ, հավիտյան լալու...

Հերոսը հիշում էր հին ժամանակները և այդ ամենը պատմում է իր բարեկամին: Հերոսը պատմումէր, թե այն ժամանակ իր հոգին խաղաղ էր, թե այն ժամանակ երկիրը պայծառ էր: Հերոսըպատմում է ,թե ինքը որտեղ է եղել ,թե ինչեր է տեսել: Իսկ հիմա իր համար կյանքը տխուր էր, ևնա անընդհատ լալիս էր: - Որովհետև այն ժամանակ սիրած կինը կողքին է եղել:

28. * * *

Քո մազերի ցնորական փայլը պայծառ,
Ժայռից իջնող ջրվեժի պես առատահոս,
Քո աչքերի խորությունը հրդեհավառ,
Ուր վառված են մութ ցանկության ջահեր անխոս
Քո ժպիտը թունոտ ծաղկանց բույրի նըման,
Որ տիրաբար արբեցնելով մահ է բերում,
Քո խենթ մարմնի սարսուռները երջանկության
Ախտաբորբոք արևներ են բոցավառում...
Թույլ տուր սուզվեմ քո աչքերի անդունդը մութ,
Թույլ տուր ծծեմ քո մազերի բուրմունքն անուշ,
Բորբոքիր ինձ քո հույզերով քաղցր ու անգութ,
Մարիր իմ մեջ, մարիր իմ մեջ ցընորք ու հուշ...

Հերոսը նկարագրում է մի կնոջ, ասում ,որ այդ կինը շատ գեղեցիկ է, որ ունի խորը աչքեր: Նանկարագրում է կնոջ արտաքինը և հոգին, և մենք ստանում ենք կնոջ հակադիր կերպարներ,նշանակում է նա արտաքինից գեղեցիկ էր, բայց հոգում՝ ոչ: Երազում է այդ կնոջը տիրել:

• ամենակրակոտ բանաստեղծությունները

64. ԳԱՐՈՒՆ

Գարունը այնքա՛ն ծաղիկ է վառել,
Գարունը այնպե՛ս պայծառ է կրկին.
— Ուզում եմ մեկին քնքշորեն սիրել,
Ուզում եմ անուշ փայփայել մեկին։

Այնպե՛ս գգվող է երեկոն անափ,
Ծաղիկներն այնպես նազով են փակվում.
— Շուրջըս վառված է մի անուշ տագնապ,
Մի նոր հուզում է սիրտըս մրրկում...

Անտես զանգերի կարկաչն եմ լսում,
Ւմ բացված սրտում հնչում է մի երգ.
—Կարծես թե մեկը ինձ է երազում,
Կարծես կանչում է ինձ մի քնքուշ ձեռք...

Հերոսը գարունը մարմնավորում է ՝ որպես կյանքի խորհրդանիշ, կարծում, թե գարունը ամբողջբնության ստեղծողն է: Հերոսը գարունը շատ է սիրում, նա նկարագրում է ծաղիկների ծաղկելը:

83. ԳԱՐՆԱՆԱՄՈՒՏ

Քնքշաբույր ծաղկանց հրեղեն խաղով
Ժպտում են նորից անտառ ու ձորակ,
Եվ հեղեղները խոսուն-սառնորակ
Ողջունում են ինձ զվարթ ծիծաղով։

Զուգել ես նորից դաշտ, անտառ ու լեռ,
Գարո՜ւն, ամեն տեղ նոր կյանք ես վառել
Իմ սրտում էլ ես թևերըդ փռել,
Ւմ հոգում էլ ես հրդեհել նոր սեր։

Եվ ահա կրկին զվարթ ու ջահել,
Դուրս ելա տխուր մենության բանտից.
Պայծառ աչքերըդ ողջունում են ինձ,
Եվ ես չեմ կարող իմ ճիչը պահել։

Բացել ես իմ դեմ ոսկեղեն հեռուն,
Ծ.աղկել ես սարո՛ւմ, անտառո՛ւմ, արտո՛ւմ,
Ուրիշ երգեր են հնչում իմ սրտում —
Ողջո՛ւյն քեզ, արև, ողջո՛ւյն քեզ, գարուն...

Հերոսը գարնան մասին շատ լավ կարծիք ունի, նա ուզում է ,որ ամեն տեղ գարունն իր հետքըթողնի ,հերոսը ինչ-որ դժվարություն հաղթահարեց:

1908

• անենաանհույս բանաստեղծությունները

16. * * *

Ինձ թաղեք, երբ կարմիր վերջալույսն է մարում.
Երբ տխուր գգվանքով արեգակը մեռնող
Սարերի արծաթե կատարներն է վառում,
Երբ մթնում կորչում են ծով ու հող...
Ինձ թաղեք, երբ տխուր մթնշաղն է իջնում,
Երբ լռում են օրվա աղմուկները զվարթ,
Երբ շողերն են մեռնում, ծաղիկները — ննջում,
Երբ մթնում կորչում են լեռ ու արտ։
Իմ շիրմին դալկացող ծաղիկներ ցանեցեք,
Որ խաղաղ ու հանդարտ մահանան. 
Ինձ անլաց թաղեցեք, ինձ անխոս թաղեցեք.
Լռությո՜ւն, լռությո՜ւն, լռություն անսահման...

Հերոսը ինչ-որ պատճառով մտածում էր, թե ինքը մահանալու է: Նա ուզում էր, որ իրեն գիշերըթաղեն, նա ուզում էր իրեն թաղեն, երբ ոչ արևը, ոչ ծաղիկները, ոչ ծովը, ոչ հողն իրեն մահացածչտեսնեն: Նա չէր ուզում ,որ իր հարազատները լացեն իր թաղման ժամանակ, որովհետև նադրանից իրեն վատ կզգար և ,որ իր թաղման ժամանակ պետք է լռություն լինի , որ ինքը բնությանձայները մահացած ժամանակ լսի:

22. ՀՐԱԺԵՇՏԻ ԽՈՍՔԵՐԻՑ

Ո՛չ տրտունջ, ո՛չ մրմունջ սգավոր,
Հեռացի՛ր, մոռացի՛ր ինձ հավետ.
Իմ ուղին միշտ մթին, մենավոր,
Կըգնամ իմ դժկամ ցավի հետ։
Ւմ ճամփան՝ անվախճան մի գիշեր,
Ւնձ շոյող ոչ մի շող չի ժպտա.—
Հեռացի՛ր, մոռացի՛ր, մի՛ հիշիր,
Ինձ այդպես, քրոջ պես մի՛ գթա...
Հուսաբեկ, մութ ու մեգ թող լինի,
Ւմ վերև թող արև չըխնդա.
Լոկ երկունք, լոկ արցունք թող լինի,
Ինձ այդպես, քրոջ պես մի՛ գթա...

Հերոսը ուզում է ,որ բոլորն իրեն մոռանան, հերոսն ուզում է գտնել մի մութ վայր և այնտեղմնալ մենակ: Նա իր սրտում կամ ֆիզիկապես ինչ-որ ցավ ունի և նա այդ ցավի հետ  ուզումէ գնալ հեռու(հնարավոր է այն պատճառով ,որ այն անձնավորությունը, որից նա ուզում էհեռանալ, իր մասին չանհանգստանա) : Հերոսը կարծում է, որ իր մահվան օրերին ոչ ոքիրեն ուշադրություն չի տալիս, չի օգնում: Նա ուզում է միշտ մութ լինի, իր կողքին ոչ մեկըչլինի, միայն իր հետ լինի երկինքը և իր արցունքները: